KH&CN đồng hành cùng sự phát triển của địa phương

Báo cáo tại Hội nghị cho biết, năm 2021 là năm có ý nghĩa hết sức quan trọng, năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII và Nghị quyết đại hội các cấp, là năm đầu triển khai kế hoạch phát triển KT-XH giai đoạn 2021-2025. Trong các nghị quyết số 01/NQ-CP và 02/NQ-CP của Chính phủ ban hành, nội hàm về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được đề cập đến rất nhiều. Có thể nói Chính phủ đã coi KH&CN, đổi mới sáng tạo là khâu đột phá để đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa; Đồng thời ở cả trong 2 Nghị quyết đó, Chính phủ cũng đã giao cho Bộ KH&CN nói riêng và ngành KH&CN nói chung rất nhiều nhiệm vụ phải tập trung triển khai thực hiện.

Giai đoạn 2016-2020, Bộ KH&CN đã hỗ trợ các địa phương triển khai gần 800 nhiệm vụ KH&CN thuộc các chương trình quốc gia. Ngày càng nhiều doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư đổi mới công nghệ nhằm cải tiến, nâng cao chất lượng sản phẩm. Năm 2020, các địa phương đã triển khai hàng nghìn nhiệm vụ KH&CN các cấp, tập trung giải quyết đồng bộ các khâu sản xuất theo chuỗi giá trị để phát triển, nâng cao giá trị, sức cạnh tranh của các sản phẩm trọng điểm, chủ lực, có lợi thế của địa phương, bám sát thực tiễn và khả năng ứng dụng cao. Một số sản phẩm điển hình như Xoài Sơn La xuất sang thị trường Mỹ, Canada, Australia; chè (Thái Nguyên); trái cây ở đồng bằng sông Cửu Long, chế biến rau quả ở Gia Lai, Tây Ninh,…; thủy - hải sản (Phú Yên; Khánh Hòa; An Giang, Đồng Tháp, Cà Mau, Bà Rịa – Vũng Tàu...). Đặc biệt, có một số sản phẩm chủ lực của tỉnh và Vùng đem lại hiệu quả kinh tế cao như: Phát triển vùng chuyên canh vải thiều Lục Ngạn, Bắc Giang, riêng năm 2020, doanh thu đạt 6.900 tỷ đồng, chiếm gần 19% giá trị sản xuất ngành nông nghiệp của tỉnh; Phát triển chuỗi giá trị cây dừa Bến Tre với doanh thu 3.300 tỷ đồng, chiếm 12% giá trị sản xuất công nghiệp của tỉnh);...

Các nghiên cứu về khoa học tự nhiên đã cung cấp luận cứ, cơ sở khoa học quan trọng của thực tiễn điều kiện tự nhiên, xây dựng cơ sở dữ liệu về nguồn tài nguyên, đa dạng sinh học, khí hậu - thủy văn làm căn cứ hoạch định định hướng phát triển. Nghiên cứu ứng dụng tiến bộ KH&CN để khai thác du lịch trên cao nguyên đá Đồng Văn, Hà Giang; du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm ở Lai Châu, Quảng Bình, Kon Tum, du lịch sinh thái khu vực Đồng bằng sông Cửu Long…

Các nghiên cứu về khoa học xã hội và nhân văn được triển khai toàn diện trên các mặt đời sống, xã hội, con người; đã tổng kết đánh giá và đề xuất nhiều giải pháp cụ thể về KH,CN&ĐMST cung cấp luận cứ quan trọng để xây dựng  Văn kiện Đại hội Đảng bộ các cấp nhiệm kỳ 2020-2025 của các tỉnh, thành phố..

Các đề tài nghiên cứu về y - dược được quan tâm đầu tư, tập trung vào nghiên cứu, đề xuất giải pháp chuyển giao các kỹ thuật công nghệ, giải pháp phòng và điều trị các bệnh trong y tế cộng đồng. Đã có nhiều dự án trồng, chế biến và tiêu thụ dược liệu được thực hiện, bước đầu đem lại giá trị kinh tế lớn ở Hà Giang, Lạng Sơn, Bắc Giang, Hòa Bình, Vĩnh Phúc, Nghệ An, Thanh Hóa,  Quảng Nam, Phú Yên, Kon Tum, Lâm Đồng…

Ngành KH&CN từ Trung ương đến địa phương đã nỗ lực đẩy mạnh các giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn, tạo môi trường thuận lợi nhất cho doanh nghiệp hoạt động. Cụ thể, thúc đẩy xúc tiến phát triển thị trường KH&CN; tổ chức thành công Techfest vùng Đông Nam Bộ tại TP HCM, vùng Đồng bằng sông Cửu Long tại Bến Tre, Cần Thơ, Techfesst quốc gia, Techdemo tại Hà Nội,…; thành lập mới 2 điểm kết nối cung – cầu công nghệ tại Thái Nguyên, Gia Lai, nâng tổng số điểm kết nối cung – cầu trên cả nước là 13 điểm. Đã tổ chức 137 cuộc kết nối trực tuyến giữa các đơn vị, doanh nghiệp với đối tác trong và ngoài nước về lĩnh vực thực phẩm hữu cơ, thiết bị công nghiệp, nông nghiệp, y tế…

Chương trình Khởi nghiệp quốc gia và các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa đang phát huy thế mạnh trong thúc đẩy khởi nghiệp, thu hút sự quan tâm, vào cuộc của cộng đồng khởi nghiệp cả nước và một số tổ chức quốc tế. Nhiều địa phương triển khai hiệu quả hoạt động này cả về chất và lượng như: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu; Đà Nẵng, Thanh Hóa, Nghệ An, Huế, Cần Thơ…

Ngoài ra, Bộ KH&CN đã chú trọng hướng dẫn các Bộ, ngành, địa phương xây dựng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật đối với nhóm sản phẩm hàng hóa chủ lực, hàng hóa chưa có tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cần cho phát triển kinh tế - xã hội, phù hợp với các yêu cầu, quy định của các Hiệp định thương mại quốc tế mà Việt Nam cam kết và tham gia thực hiện.

KH&CN đồng hành cùng sự phát triển của địa phương

Trong khuôn khổ Chương trình phát triển tài sản trí tuệ (giai đoạn 2016 - 2020), đã có gần 200 sản phẩm nông nghiệp chủ lực, đặc thù của địa phương được hỗ trợ đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ và đưa vào sản xuất kinh doanh. Tiêu biểu như Cam sành Hàm Yên - Tuyên Quang, dầu tràm Huế, tôm hùm bông Phú Yên, yến sào Cù Lao Chàm - Hội An, quế Trà Bồng - Quảng Ngãi,... Việc bảo hộ sở hữu trí tuệ đã góp phần thúc đẩy sản xuất, tăng lợi thế cạnh tranh trên thị trường, chuyển đổi từ sản phẩm thô sang sản phẩm có bao bì, tem nhãn, thay đổi thói quen của cộng đồng từ việc sản xuất, phát triển sản phẩm tự do thành sản xuất sản phẩm có kiểm soát về nguồn gốc, chất lượng sản phẩm.

Công tác thông tin, truyền thông được đẩy mạnh với hệ thống cơ sở dữ liệu được hầu hết các địa phương khai thác, sử dụng phục vụ quản lý. Việc cung cấp thông tin KH&CN cho các cấp, ngành, doanh nghiệp và người dân ngày càng phong phú qua các hội nghị, hội thảo trực tuyến, các phương tiện truyền thông đại chúng bản tin, tạp chí, tập san KH&CN... Các cơ quan thông tấn báo chí trung ương và địa phương đã đồng hành, tích cực truyền thông hoạt động KH,CN&ĐMST góp phần nâng cao nhận thức của các ngành, các cấp và người dân về lĩnh vực này; thu hút sự quan tâm, đầu tư của xã hội, đẩy mạnh ứng dụng KH&CN vào sản xuất và đời sống.

KH&CN ngày càng khẳng định vị thế và đóng góp thiết thực cho các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, kết quả đạt được, ngành KH&CN cả nước nói chung và đặc biệt là hoạt động KH&CN ở địa phương nói riêng còn nhiều khó khăn, tồn tại, hạn chế, nhiều việc phải làm và phải làm quyết liệt hơn nữa để KH&CN thực sự có những đóng góp thiết thực, trực tiếp phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng-an ninh, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh ở địa phương.

Xây dựng cơ chế đột phá, công khai, minh bạch

Tại hội nghị, nhiều kiến nghị đã được các lãnh đạo Sở đề xuất, trong đó có cơ chế thử nghiệm chính sách. Ông Nguyễn Hồng Sơn, Giám đốc Sở KH&CN Hà Nội cho biết, thủ đo đang tập trung xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù, thúc đẩy việc ứng dụng, chuyển giao công nghệ, làm chủ công nghệ mới và hỗ trợ hoạt động đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp. Trong đó có chính sách thúc đẩy ứng dụng, chuyển giao công nghệ mới, triển khai một số mô hình kinh tế mới, mô hình hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho KHCN và đổi mới sáng tạo.

Ông Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc Sở KH&CN Thành phố Hồ Chí Minh cũng dẫn ví dụ thực tế rất cần hỗ trợ của nhà nước ở giai đoạn đầu của các doanh nghiệp khởi nghiêp sáng tạo (phát triển ý tưởng thành sản phẩm, hoàn thiện sản phẩm, ươm tạo, thử nghiệm sự phù hợp của sản phẩm với thị trường...). Lý do là vì giai đoạn này gần như không có nguồn lực tư nhân nào tham gia, đây cũng là giai đoạn thất bại nhiều nhất của các doanh nghiệp này, do đó Nhà nước đóng vai trò hỗ trợ chính thông qua các tổ chức hỗ trợ và ươm tạo.

Ông Nguyễn Việt Dũng cho biết, từ năm 2016, Thành phố đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ thiết thực cho hoạt động KH&CN, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp với mục tiêu góp phần vào sự phát triển kinh tế-xã hội của TPHCM như: Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế giai đoạn 2016-2020; quy chế phối hợp hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo…

Nhấn mạnh việc thể chế, cơ chế làm sao thúc đẩy hoạt động KH&CN ngay tại cơ sở, ông Hoàng Bá Nam, Giám đốc Sở KH&CN Quảng Ninh cho rằng, có những vấn đề phải vượt qua những ràng buộc trong cơ chế hiện nay thì mới tạo ra đột phá. Trong thời gian tới, ngành KH&CN cần tiếp tục đi sâu vào cải cách thể chế, có thể thành lập Tổ công tác rà soát lại những thông tư, nghị định, văn bản dưới luật…

Ông Hoàng Minh, Giám đốc Học viện KH,CN &ĐMST cho biết, trên cơ sở Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2021-2030 đã được Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII thông qua, Bộ KH&CN đang xây dựng Chiến lược phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo giai đoạn 2021-2030.

Trong đó, nhấn mạnh đến việc tháo gỡ các cản trở, vướng mắc từ các cơ chế, chính sách kinh tế, đầu tư, thương mại, mua sắm công… đồng thời khẳng định phải quan tâm xây dựng cơ chế vượt trội, chấp nhận rủi ro trong hoạt động KHCN, đổi mới sáng tạo và cho phép thí điểm một số cơ chế, chính sách đột phá (sandbox).

Chiến lược cũng sẽ làm rõ vai trò và nội hàm của KH&CN &ĐMST trong chuyển đổi số. Khung chính sách và triển khai chính sách KH,CN &ĐMST được điều chỉnh để tăng cường hỗ trợ ứng dụng, áp dụng, hấp thụ công nghệ thay vì quá tập trung vào nghiên cứu phát triển.

Nhằm cung cấp thêm một số thông tin hướng dẫn việc xây dựng kế hoạch và dự toán ngân sách cho hoạt động KH,CN&ĐMST ở các địa phương, ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch – Tài chính nêu lên một số nhiệm vụ trọng tâm cần thực hiện, trong đó nhấn mạnh hoạt động ngành KH&CN giai đoạn 2021 -2025, đó là: Quản lý, thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động đổi mới sáng tạo trong Viện Nghiên cứu, Trường Đại học và đặc biệt là trong doanh nghiệp với nhận thức ĐMST là hoạt động biến chuyển tri thức tạo ra qua hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ thành sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ… Tiếp tục tháo gỡ rào cản, vướng mắc từ cơ chế tài chính, chính sách kinh tế để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư mạnh mẽ cho hoạt động phát triển, ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo; Đổi mới quy trình tổ chức thực hiện nhiệm vụ KH&CN, Triển khai hiệu quả và đồng bộ các chương trình KH&CN cấp quốc gia giai đoạn 2021-2025 theo định hướng tái cơ cấu trong đó doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm. Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, đổi mới sáng tạo,…

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt đánh giá cao các kết quả hoạt động KH&CN trong cả nước thời gian qua, đồng thời ghi nhận nỗ lực của các Sở KH&CN trong việc tham mưu, xây dựng chính sách để KH&CN có đóng góp quan trọng đối với phát triển kinh tế.

Đề ra các nhiệm vụ mà ngành KH&CN cần triển khai mạnh mẽ, quyết liệt trong thời gian tới, Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt bày tỏ: “Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2021-2020 đưa ra quan điểm phát triển nhanh và bền vững với tư duy và cách tiếp cận mới, đó là dựa chủ yếu vào KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là điều tự hào, nhưng cũng là thách thức của ngành KHCN”.

Theo đó, để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KH,CN&ĐMST) đáp ứng được yêu cầu trở thành nền tảng, quốc sách, động lực cho phát triển KT-XH như kỳ vọng của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh những nội dung cần triển khai mạnh mẽ quyết liệt để đẩy mạnh hoạt động KH,CN&ĐMST ở các địa phương trong thời gian tới. Đó là triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII và Nghị quyết đại hội Đảng bộ các tỉnh, thành phố nhiệm kỳ 2020 – 2025; Rà soát, xây dựng cơ chế chính sách, nhất là cơ chế chính sách có tính nổi trội, đột phá, minh bạch, công khai; Sắp xếp tổ chức bộ máy của các sở KH&CN; Tổ chức sắp xếp các nhiệm vụ KH,CN&ĐMST ở các địa phương;…

Bài, ảnh: Nhóm PV